Malejąca liczba bankomatów, zarówno w Polsce, jak i w wielu krajach na świecie nie powinna nikogo dziwić – w końcu wszyscy jesteśmy świadomi wzrostu popularności płatności elektronicznych. Jak wynika z badań, w kolejnych latach nadal utrzyma się spadkowy trend użycia gotówki w celach transakcyjnych. W związku z planami na wprowadzanie m.in. cyfrowego euro posługiwanie się wirtualnymi pieniędzmi będzie coraz bardziej powszechne.
Kiedy z ulic znikną bankomaty? – Spis treści
Dlaczego bankomaty znikają z polskich ulic?
Spadek liczby bankomatów, który obserwujemy w ostatnich latach, ma kilka przyczyn. Jedną z nich jest rozwijająca się infrastruktura płatności elektronicznych. Coraz mniej osób korzysta z wypłat gotówkowych, preferując karty płatnicze, aplikacje mobilne i inne formy cyfrowego przekazywania środków. Jak wynika z raportu Uniwersytetu Warszawskiego Analiza rynku bankomatów w Polsce1, na zmniejszenie się liczby bankomatów wpływa także coraz wyższy koszt utrzymania maszyn. Z tego względu niektóre banki rezygnują z bankomatów, na rzecz nawiązania współpracy z zewnętrznymi podmiotami. We wrześniu 2023 roku taki krok podjął Santander Bank Polska w celu zagwarantowania klientom dostępu do nowoczesnych urządzeń dostarczanych przez Euronet i ITCARD.
Nowoczesne maszyny generują spore koszty
Utrzymanie bankomatów stało się droższe, ponieważ wraz z rozwojem cyberbezpieczeństwa, na ulicach mają pojawić się dużo bardziej zaawansowane technologicznie maszyny. Dla wielu banków oznacza to ogromne dodatkowe koszty, dlatego decydują się na kooperacje z zewnętrznymi operatorami.
Od 23 września 2023 r. rozporządzenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) wymaga, by 40% wszystkich bankomatów w Polsce wyposażonych było w inteligentny system neutralizacji banknotów IBNS (ang. Intelligent Banknote Neutralisation System). Jest to technologia, której głównym zadaniem jest zabezpieczenie banknotów przed kradzieżą poprzez ich trwałe zniszczenie w przypadku nieautoryzowanego dostępu, na przykład podczas ataku na bankomat.
IBNS może wykorzystywać różne metody neutralizacji banknotów, takie jak na przykład rozpryskiwanie atramentu czy farbowanie banknotów, co czyni je niezdatnymi do dalszego użycia i łatwymi do zidentyfikowania jako skradzione. Jak informowało w sierpniu 2023 roku Money.pl wprowadzenie IBNS to ogromna inwestycja, a zainstalowanie jednego systemu barwienia pieniędzy to koszt 20 tys. złotych. Firma ITCARD, właściciel Planet Cash, szacowała wtedy, że wdrożenie przepisów w życie będzie kosztować ok. 25 mln zł.
Bankomatów jest w Polsce coraz mniej
Podobnie jak na świecie, tak i w Polsce obserwuje się spadkowy trend użycia gotówki w transakcjach. Zgodnie z danymi Narodowego Banku Polskiego (NBP) zawartymi w Raporcie Systemu Finansowego w Polsce w 2022 roku2, w naszym kraju liczba osób preferujących płatności elektroniczne wzrosła w 2022 roku o 28% w porównaniu z rokiem poprzednim. Im więcej Polaków korzysta z takich form uiszczania należności, tym mniej potrzebne będą bankomaty.
NBP poinformowało, że pod koniec 2022 roku na polskim rynku funkcjonowało 21 310 maszyn. W ciągu ostatnich pięciu lat pożegnaliśmy ich 2 441, ale od 2021 r. do 2022 r. rynek bankomatów skurczył się jedynie o 86 urządzeń. Choć nie jest to zawrotne tempo, wniosek jest taki, że bankomatów ubywa i na pewno z roku na rok będzie ich coraz mniej. W ostatnich czasach najchętniej korzystaliśmy z nich aż dekadę temu – to w 2013 r. wykonaliśmy z ich pomocą aż 778 mln operacji. Od tego czasu zainteresowanie systematycznie spada.
Jak wynika z raportu Analiza rynku bankomatów w Polsce, do końca 2028 roku przewiduje się spadek liczby wypłat gotówki z bankomatów o 13-24% oraz nieznaczny wzrost wartości wypłat o 4-5%.
Dla porównania z innym krajem europejskim, we Francji popularność bankomatów spada gwałtowniej niż u nas. Z przeprowadzonej w 2023 roku przez analityków Panorabanques ankiety wynika, że aż 83% Francuzów jako preferowaną metodę płatności wybiera kartę zbliżeniową, a do 2030 r. w kraju miałyby pozostać pojedyncze bankomaty.
Patrząc w przyszłość, możemy jedynie stwierdzić, że bankomatów będzie mniej, ale w najbliższych latach nie znikną w ogóle z mapy Polski, szczególnie że ciągle wiele osób polega na tradycyjnej formie płatności.
Niektórzy nadal chcą korzystać z gotówki
Mimo postępu technologicznego istnieje jednak grupa osób, która w codziennych transakcjach preferuje gotówkę i jest zależna od bankomatów, co wskazuje na potrzebę zachowania dostępu do takiej formy płatności dla wszystkich obywateli. Są to z jednej strony ludzie starsi, nieprzyzwyczajeni do płacenia nowoczesnymi metodami, ale także część obywateli, która nieufnie podchodzi do wirtualnego pieniądza. Wzrost popytu na gotówkę był szczególnie widoczny w okresach niepewności, takich jak pandemia Covid-19, czy wybuch wojny w Ukrainie.
Biorąc pod uwagę, że bankomaty odgrywają dominującą rolę w pozyskiwaniu gotówki w Polsce, jeszcze długo nie znikną z ulic naszego kraju. Zgodnie z raportem Analiza rynku bankomatów w Polsce ponad 69% wypłat gotówki realizowanych jest za pomocą bankomatów, stanowiąc ponad 54% wartości wszystkich wypłat. Bankomaty są dostępne 24/7 i geograficznie rozlokowane, zapewniając łatwy dostęp dla większości populacji. Ponad 97% Polaków ma dostęp do najbliższego bankomatu w promieniu do 10 km. Bankomaty są ważne również w transakcjach detalicznych, gdzie gotówka nadal odgrywa znaczącą rolę, pomimo spadającego od 2012 roku udziału w transakcjach.
Cyfrowe euro – gwóźdź do trumny dla gotówki?
Na większy spadek popularności gotówki może mieć wpływ wprowadzenie cyfrowego euro, czyli wirtualnej waluty emitowanej w przyszłości przez Europejski Bank Centralny (EBC) i system banków centralnych strefy euro. Jest to odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie na cyfrowe środki płatnicze oraz na dynamiczny rozwój technologii finansowych. Choć, jak informują przedstawiciele Komisji Europejskiej na portalu europa.eu, celem wprowadzenia cyfrowego euro ma być uzupełnienie gotówki, a nie jej zastąpienie, może przyczynić się to do bardzo powolnego wycofywania tradycyjnego pieniądza.
EBC wraz z krajowymi bankami centralnymi ze strefy euro analizują, czy wprowadzić cyfrowe euro. Byłoby ono cyfrowym pieniądzem banku centralnego – elektronicznym odpowiednikiem gotówki. Obok banknotów i monet byłoby dodatkową formą pieniądza, dającą ludziom większy wybór metod płatności.
Informacja prasowa zamieszczona na stronie europa.eu
Nie jest jeszcze jasne, kiedy pojawi się gotowy projekt, ale być może będzie on połączony z cyfrowym identyfikatorem tożsamości, nad którym prace mają zostać ukończone do 2030 roku.
Rynek bankomatów w Polsce, mimo zmniejszającego się użycia gotówki w transakcjach, pozostaje kluczowym elementem systemu finansowego. Wzrost kosztów utrzymania bankomatów oraz zmiany w przychodach operatorów jednoznacznie wskazują na zmiany w branży. Jednak choć w przyszłości możemy spodziewać się likwidacji maszyn i gotówki, na pewno nie nastąpi to bardzo szybko. Warto więc na oku mieć możliwości płacenia kartą w wielu miejscach na świecie – do tego przyda się na przykład porównanie usług Wise czy Revolut.
Źródło: oprac. własne. Zdjęcie otwierające: Fot. Mvelishchuk / Depositphotos
- Borkowski B., Manikowski A., Zbyrowski R., Analiza rynku bankomatów w Polsce: Raport końcowy, ATM Cost Project, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2023. ↩︎
- Markowski K., Tymoczko D. (red.), Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2022 r., Narodowy Bank Polski, Warszawa 2023. ↩︎