Czy burger sprawi, że zachorujesz na depresję? Wysokoprzetworzona żywność ma związek z tą chorobą

Wysokoprzetworzona żywność zawładnęła rynkiem spożywczym. Stanowi ona przedmiot kontrowersji i dyskusji w dziedzinie zdrowia i wśród dietetyków. Tymczasem wokół pełno jest restauracji typu fast food, półki sklepowe uginają się od kolorowych opakowań, a słodkie napoje gazowane pijane są częściej, niż zwykła woda. Według najnowszych badań wysokoprzetworzona żywność ma związek z depresją.

Wygodna, ale niebezpieczna

Wysokoprzetworzone i niezdrowe produkty spożywcze oraz napoje produkowane przez systemy spożywcze mają druzgocący wpływ na społeczeństwo. Przyczyniają się do epidemii otyłości, zwiększając ryzyko wystąpienia chorób serca i nowotworów. Co więcej, te przemysłowe procesy produkcyjne stanowią istotny czynnik generujący aż jedną trzecią światowych emisji gazów cieplarnianych. Niestety, te niekorzystne skutki dla zdrowia i środowiska są wynikiem decyzji politycznych, społecznych i handlowych. Jest zatem konieczne podjęcie działań na poziomie globalnym w celu przeciwdziałania tym wyzwaniom i promowania zrównoważonego, zdrowego systemu żywieniowego. Tym właśnie dość intensywnie zajęła się Światowa Organizacja Zdrowia w zeszłym roku.

Wysokoprzetworzona żywność to ta, która została poddana wielu procesom przetwarzania, procesom technologicznym, jak na przykład rafinacja, hydroliza, dodawanie konserwantów, barwników czy substancji słodzących. Stworzona po to, by ułatwić współczesnemu, wiecznie zabieganemu człowiekowi życie. Wśród nich znajdziesz gotowe dania mrożone, konserwy niby-mięsne i wiele innych.

System NOVA — klasyfikacja żywności

Jak podają źródła internetowe, system NOVA to klasyfikacja stworzona przez jednostkę Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa. Jego głównym celem jest dokładniejsze zrozumienie stopnia przetworzenia żywności oraz wpływu tego przetwarzania na zdrowie. System wprowadza klarowną klasyfikację żywności, dzieląc ją na cztery główne grupy, zależnie od stopnia przetworzenia i charakterystyki produktu. Te grupy obejmują: żywność nieprzetworzoną i minimalnie przetworzoną, przetworzone dodatki kulinarne, żywność przetworzoną oraz żywność wysokoprzetworzoną. Dzięki temu systemowi możliwe jest łatwiejsze zrozumienie i porównanie różnych rodzajów żywności na podstawie ich poziomu przetworzenia. Powołując się na serwis maczfit.pl, wyróżniamy cztery grupy żywności, które określają stopień przetworzenia.

1. Żywność nieprzetworzona i minimalnie przetworzona żywność. Na żywność nieprzetworzoną składają się świeże produkty naturalne takie jak owoce, warzywa, rośliny strączkowe oraz ich jadalne części. Do nich zalicza się również produkty pochodzenia odzwierzęcego — surowe mięso, jajka, orzechy czy mleko. Wśród produktów nieprzetworzonych można wymienić glony, grzyby czy wodę. Minimalnie przetworzona żywność to wymienione powyżej produkty, które zostały poddane pewnym procesom takim jak usunięcie części niejadalnych, zmniejszenie cząstek poprzez kruszenie, krojenie, mielenie, ale również zalicza się do tych procesów gotowanie, filtrowanie, pasteryzację, chłodzenie, mrożenie. Istotnym jest brak użycia soli, cukru czy różnego rodzaju tłuszczów. Takie działania wykonujemy często w naszych domowych kuchniach. Na tych produktach powinna bazować każda zdrowa dieta, gdyż według wskazań między innymi dietetyków, to one posiadają najwięcej wartości odżywczych.
2. Drugą grupą są przetworzone dodatki kulinarne, które uzyskuje się z produktów z pierwszej kategorii, ale tym razem poddanych obróbce technologicznej — na przykład rozdrabnianie, tłoczenie, ale również dotyczy to substancji używanych do przyprawiania i konserwowania żywności. Do przykładów żywności z kategorii „przetworzone dodatki kulinarne” możemy zaliczyć sól, cukier, ocet, oleje, przyprawy, masło itp. To najczęściej przyprawy i takie elementy wyposażenia naszych półek kuchennych, które dodają smaku potrawie lub stanowią jedynie dodatek do posiłków. Odpowiednie stosowanie produktów przetworzonych i wysokoprzetworzonych w zgodzie z ich przeznaczeniem nie powinno negatywnie wpływać na jakość diety. Jednak problem pojawia się wtedy, gdy codzienna dieta opiera się głównie na produktach z tych kategorii, zamiast traktować je jako jedynie uzupełnienie lub rzadkie wyjątki.
3. Żywność przetworzona — w ramach tej kategorii umieszcza się produkty z grupy pierwszej, do których dodano składniki z grupy drugiej, a całość poddano różnym procesom technologicznym. Produkty mają całkiem prosty skład, a wspomniane procesy technologiczne mają za zadanie przedłużyć jak najbardziej trwałość i poprawić walory smakowe lub teksturę. Produkty przetworzone to warzywa i owoce słoikowane (mowa o procesie konserwowania) oraz sery (tutaj mowa o procesie fermentacji). Kolejnymi przykładami żywności przetworzonej mogą być konserwy rybne, pastrami, szynka, bekon, orzech w przyprawach oraz chleb. Warto zauważyć, że przetworzone produkty spożywcze z tej kategorii mogą mieć cenne wartości odżywcze. Jednak podczas dokonywania zakupów ważne jest zwracanie uwagi na dodatki takie jak cukier, tłuszcz i sól. Istotne jest również spożywanie żywności przetworzonej z umiarem, zwłaszcza gdy ma ona skomplikowany skład.
4. Dochodzimy do kategorii, która w ramach dzisiaj omawianych badań, interesuje nas najbardziej — wysokoprzetworzona żywność lub ultra przetworzona (od angielskiego terminu ultra processed foods). Stanowi najbardziej przetworzoną kategorię i obejmuje produkty spożywcze, które często zawierają wiele składników dodanych, takich jak konserwanty, barwniki, substancje słodzące i sztuczne aromaty. W tej grupie znajdują się gotowe dania, przekąski, napoje gazowane, fast foody i słodycze. W ich składzie często nawet nie ma produktów z pierwszej kategorii, które jak można łatwo zauważyć, stanowią podstawę we wcześniejszych kategoriach. Zastępuje się je substancjami pozyskiwanymi bezpośrednio z żywności takie jak gluten, laktoza, kazeina czy serwatka, czy związkami powstałymi w wyniki przeprowadzonych modyfikacji, których efektem są hydrolizowane białka, wysokofruktozowy syrop kukurydziany czy oleje uwodornione. W składzie takich produktów z pewnością można znaleźć wzmacniacze oraz ulepszacze smaku i zapachu, wszystko to okraszone jest sztucznymi barwnikami, konserwantami, stabilizatorami i innymi. Takich produktów nie przygotujemy w zaciszu domowym. Na próżno tu szukać składników odżywczych, ponieważ wszystkie te procesy praktycznie w ich całości pozbawiają. Wśród przykładów można wymienić chipsy, krakersy, słodycze, dania typu instant czy fast foody.

System NOVA pomaga konsumentom świadomie podejmować decyzje żywieniowe, skupiając się na wybieraniu żywności nieprzetworzonej lub minimalnie przetworzonej, która ma korzystniejsze właściwości zdrowotne. Wysokoprzetworzona żywność wraz z przetworzoną powinna być ograniczana lub wyeliminowana z codziennej diety, ponieważ w dłuższej perspektywie czasowej mogą być szkodliwe dla zdrowia.

To, co jemy wpływa na nas długoterminowo

Istnieje niewiele badań, które dokładnie badają długoterminowe związki między spożyciem żywności ultraprzetworzonej a wpływem na występowanie depresji. Z tego powodu istnieje potrzeba przeprowadzenia dalszych badań i replikacji wyników. Celem niniejszego badania jest dokładne zbadanie związku między spożyciem ultraprzetworzonej żywności a wzrostem cierpienia psychicznego jako wskaźnika depresji po okresie 15 lat.

W ramach niniejszego badania przeanalizowano dane z Melbourne Collaboraive Cohort Study oraz zastosowano system NOVA do opracowanego kwestionariusza żywności. Dzięki temu określono wyjściowe spożycie żywności wysokoprzetworzonej. W opublikowanym w serwisie sciencedirect.com artykule naukowcy wyjaśniają:

W celu analizy spożycia wysokoprzetworzonej żywności skorygowanej o energię przeprowadziliśmy klasyfikację na podstawie kwartyli, wykorzystując rozkład danych. Wartość dystresu psychicznego została zmierzona za pomocą dziesięciopunktowej Skali Dystresu Psychologicznego Kesslera (K10). Przeprowadziliśmy analizę, dopasowując modele regresji logistycznej zarówno nieskorygowane, jak i skorygowane, aby ocenić związek między spożyciem wysokoprzetworzonej żywności (jako ekspozycją) a podwyższonym cierpieniem psychicznym (określonym jako K10 ≥ 20). Dodatkowo dostosowaliśmy modele regresji logistycznej w celu sprawdzenia, czy te związki zostały zmodyfikowane przez czynniki takie jak płeć, wiek i wskaźnik masy ciała.

Journal of Affective Disorders
Volume 335, 15 August 2023, Pages 57-66

Naukowcy dostosowali odpowiednio kwestionariusz do cech socjodemokratycznych oraz stylu życia i zachowań związanych ze zdrowiem. Według otrzymanych wyników uczestnicy z najwyższym względnym spożyciem ultraprzetworzonej żywności byli bardziej narażeni na podwyższony stres psychiczny w porównaniu z uczestnikami z najniższym spożyciem takich produktów. Wśród przykładów wysokoprzetworzonej żywności znalazły się, oczywiście, fast foody, czerwone i przetworzone mięso, rafinowane ziarna, słodycze, słone przekąski i słodzone napoje.

Konkluzją zrealizowanych przez naukowców badań było to, że występują istotne zależności między wyższym spożyciem ultraprzetworzonej żywności a późniejszym wystąpieniem podwyższonego stresu psychicznego, który może stanowić wskaźnik depresji. Jednak konieczne są dalsze badania o charakterze prospektywnym i interwencyjnym, aby lepiej zrozumieć podstawowe mechanizmy oraz dokładne cechy ultraprzetworzonej żywności, które mogą przyczyniać się do tych negatywnych skutków. Ponadto istotne jest zoptymalizowanie strategii dotyczących żywienia i zdrowia publicznego w celu skutecznego radzenia sobie z powszechnymi zaburzeniami psychicznymi. Do tego, jak przyznają naukowcy w swoim artykule, przydadzą się z pewnością otrzymane ze statystyk dane.

Oprócz jednak związku między przetworzoną żywnością a chorobami natury psychicznej warto wspomnieć o ryzyku otyłości i nadwagi. Obecna pandemia otyłości i nadwagi pod wieloma względami jest spowodowana szerokim i powszechnym dostępem do wysokoprzetworzonej żywności. Do tego dochodzi również ryzyko miażdżycy, nadciśnienia i innych chorób, które skutecznie mogą utrudnić życie.

Jeśli pragniesz wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe i ograniczyć spożycie przetworzonej żywności, warto być świadomym konsumentem. Zwracaj uwagę na etykiety i wybieraj produkty o prostym i zwięzłym składzie. Pamiętaj, że zawsze masz wpływ na swoje wybory żywieniowe. Na przykład, zamiast wafli ryżowych możesz wybrać deser oparty na naturalnym ryżu i świeżych owocach. Zamiast sięgać po gotowe sosy i mieszanki przypraw, spróbuj używać świeżych ziół i olejów roślinnych. A jeśli potrzebujesz więcej porad związanych ze zdrowym odżywianiem, warto odwiedzić specjalistę w dziedzinie dietetyki, który dobierze odpowiednią dietę lub „skroi na miarę” do Twojego stylu życia, wagi itd. Pamiętaj, że to Ty masz kontrolę nad tym, co trafia na Twój talerz, i możesz dokonywać świadomych wyborów, korzystając z dostępnych możliwości.

Źródła: ScienceDirect.com, maczfit.pl